ARCHITOUR  
Dimension 67 – maart 2023

Architour: Perneel Osten architecten

In deze reeks bezoeken we samen met architecten een aantal van hun projecten om inzicht te krijgen in hun architectuurpraktijk. Deze keer neemt Carmen Osten ons mee langs enkele ontwerpen die ze samen met Lore Perneel realiseerde.

De afgelopen vijftien jaar werkten Lore Perneel en Carmen Osten als Perneel Osten Architecten aan een verfijnd portfolio. Sinds kort hebben ze elk een bureau onder hun eigen naam – al lopen er nog een paar gezamenlijke projecten. Een geschikt moment om kennis te maken met enkele vruchten uit deze succesvolle samenwerking.

Emiel Claus – Deinze

We vertrekken met Carmen richting Deinze voor een bezoek aan “Emiel Claus”, een grondige verbouwing van een oude hoeve langs de Leie waarmee het bureau zichzelf op de kaart plaatste. Vanaf de steenweg brengt een oprit tussen twee hagen ons tot bij de woning die niet zichtbaar is vanaf de straat. De woning plooit zich in twee vleugels omheen een grasveld dat naar de Leie reikt, de blik op de rivier en de achterliggende weilanden gericht. Tussen woning en straat is een meer wilde tuin met bomen en een tennisveld. De woning lijkt op een dier dat in de tuin ligt te rusten.

Bij het binnenkomen gaat de blik omhoog, naar de balkstructuur van het dak, waar de draagrichting verandert. Achter de houten wand in de inkom zitten een gastentoilet en een doorsteekje naar de verhoogde zithoek verborgen. Een paar stappen naar links en we staan in de leefruimte met rechts een grote kastenwand die de hoger gelegen zithoek afbakent en links grote ramen die uitgeven op het grasveld dat afloopt naar de Leie. Het oog wordt echter onweerstaanbaar getrokken door de krachtige ritmiek van de dakbalken die doorloopt in het schrijnwerk. De blik reikt tot over de trap tot op de eerste verdieping waar het dak terugplooit, het plafond uitgelicht door een onzichtbaar dakvenster. Het dak wordt de architectuur. Het stijgt en daalt tot je het – bijna – kan aanraken op de eerste verdieping. Het dak wordt gedragen door drie schouwen, één in baksteen en twee in beton. De eerste staat in het midden van de leefruimte op het verhoog, een ranke open koker in ruw bekist beton waar nog een kachel voor de zithoek moet komen. Vanaf dit podium kan je het leven op de Leie gadeslaan. In de vroegere woning was de Leie ondanks de nabijheid nergens zichtbaar, zodat dit een uitgangspunt in het nieuwe ontwerp werd. De keuken zit op de hoek van de twee vleugels, verborgen maar tezelfdertijd centraal en in contact met de leefruimtes en toch afsluitbaar door een schuifwand. Erboven is een ruime bureauruimte die over de zithoek uitkijkt, de slaapzone sluit hierop aan in de tweede vleugel. Op de kop heeft de hoofdslaapkamer uitzicht op de Leie. De dakvlakken boven de slaapzone zijn verschillend van helling, aan de buitenste rand gaat die steil naar beneden, terwijl het dak zich langs de tuinzijde opent.

De eigenaars leven als nomaden in de woning en volgen de zon doorheen de dag. De avondzone is een intiemere zithoek aan de kant van de Leie. De forse betonnen schoorsteen lijkt door te lopen in de schouw binnen, waar de aannemer van het stucwerk het planken bekist beton perfect geïmiteerd heeft. De schouw kadert het zicht vanuit de zithoek zodat de villa van de buren erachter verdwijnt – enkel natuur blijft over. De hele woning is een precieze oefening in kadreren van zichten en doorkijkjes. De minutieuze aandacht voor detaillering en materialiteit, met een beperkt materialenpalet, zoals accoya voor zowel schrijnwerk als het parket, maakt dat de woning feitelijk als één groot meubel ontworpen is. Het geraffineerde resultaat toont dat de jonge ontwerpers de lat voor zichzelf van bij het begin erg hoog legden – geruggensteund door geëngageerde opdrachtgevers die meegingen in het verhaal.

Steinerschool – Gent

Voor het tweede project rijden we naar de Steinerschool in Gent, op de voormalige site van Het Volk. De school groeide door de jaren heen in het hart van een bouwblok in de 19^de-eeuwse gordel. Doordat de gebouwen voornamelijk één bouwlaag hadden en zeer gesloten waren, was er amper kwalitatieve buitenruimte en een heel beperkt contact tussen binnen en buiten. Perneel Osten architecten wonnen samen met BACK Architecten de wedstrijd voor de reorganisatie van de site en een nieuw schoolgebouw. Ze voorzagen twee bouwblokken verbonden door een dak: een drie verdiepingen tellend blok met klaslokalen en een blok met de ateliers over twee bouwlagen. Het hoogste blok is zo gepositioneerd dat het geen zon wegneemt van buren of de naastgelegen kleuterschool. De twee volumes zijn compact en de circulatie is zoveel mogelijk buiten het beschermd volume gehouden. De ateliers hebben geen gang, maar geven op de buitenruimte uit. De belangrijkste trappen zitten tussen beide blokken, buiten maar beschut door het dak, en zelfs de liften en het sanitair geven op die tussenruimte uit om zoveel mogelijk op compartimentering en kostbare vierkante meters te besparen. In het volume met de klaslokalen is wel nog een tweede trap voorzien. De twee blokken kregen eenzelfde aanblik met een huid in baksteen, maar hun structuur en binnenafwerking is volledig anders, afgestemd op het gebruik. De klassen zijn in houtmassiefbouw opgetrokken, de ateliers in zichtbaar blijvende betonsteen. De twee volumes omarmen een overdekte buitenruimte. Zo ontstaat een nieuw centraal binnenplein, waar de luifel ook werkt als zonnewering. Die beschutte plek sluit aan op de ateliers én op de muziekklas, zodat die de deuren kunnen opengooien en de leerlingen buiten kunnen werken of musiceren.

Op de site zijn de bestaande bomen zijn zoveel mogelijk behouden, zodat enkele kruinen van de voldragen bomen de vensters van de hogere klassen raken. Het nieuwe schoolgebouw refereert in zijn vormentaal aan een groot huis, enerzijds als link naar de woningen errond, anderzijds omdat een school een tweede thuis is, zodat een graad van huiselijkheid belangrijk is.

Scheldekaai – Gent

Niet ver van de school maken we een tussenstop bij een oud pand, een voormalige viltfabriek aan de rand van het Keizerspark, dat in appartementen is opgedeeld. Het bovenste appartement, dat de hoogste verdieping en het dak inneemt, miste een buitenruimte. De ontwerpaandacht focuste op de dakverdieping en de nieuwe trap die erheen leidt. De bestaande dakstructuur werd versterkt met stalen spanten, zodat er een hap uit het dak genomen kon worden om plaats te maken voor een groot dakterras. De dakverdieping werkt als wintertuin of loopt over in het terras wanneer de glazen wand opengeschoven is. Het terras kijkt uit over het park, de nieuwe riante buitenruimte laadt het hele appartement op.

Rietveld – Lochristi

Het laatste project dat we bezoeken wacht nog op de finale afwerking. De voormalige kunstenaarswoning van Gilbert Deroeck, ontworpen door Paul Soetaert, ligt in een ware oase. De huidige eigenaars hebben groene vingers, en de planten reiken tot binnen via een grote wintertuin. De architectuur en omgeving hint naar ‘case study houses’ en de Canarische eilanden, maar in een Vlaamse context. De nieuwe terracottategels die door de hele woning liggen versterken dat zomers gevoel, zelfs op een grijze dag – de palmboom in de tuin draagt daar natuurlijk toe bij. De architecten hebben de taal van de bestaande architectuur aangehouden om het verhaal verder te schrijven, zoals de plafonds die buiten zwart en binnen wit geschilderd zijn, en het parement dat soms wel, dan niet gewit is. Ze bouwden een nieuw bakstenen volume als een tuinwerkkamer. Binnenin de woning spelen ze met doorkijken, trapjes, bovenlichten, en een variërend contact met de tuin. Ook hier is het materialenpalet dat ze toevoegen beheerst. Het hout voor de keuken keert terug in een bijzonder mooi houten wandelement dat de hoek maakt waarin de deuren van berging en toilet verwerkt zijn. Zelfs in de onaffe staat toont het project hoe Perneel Osten architecten ook bestaande architectuur naar een hoger niveau weten te tillen en daarbij steeds prettige plekken creëren – een lijn die zonder twijfel ook in hun toekomstige individuele projecten wordt doorgetrokken.

www.perneelarchitectuur.be

ostenarchitecten.be