ARCHITOUR  
Dimension 75 – februari 2025

Architectuurboek Vlaanderen – Kortrijk

Voor deze architour bezoeken we enkele projecten in het Kortrijkse als introductie op het nieuwe Architectuurboek Vlaanderen.

Op een zonnige herfstdag verzamelen we met een groepje buitenlandse journalisten voor een korte perstour georganiseerd door het Vlaams Architectuurinstituut. Op het programma staan enkele projecten uit het nieuwe ‘Architectuurboek Vlaanderen N°16. Antwoorden in Verantwoordelijkheid’.

Deelfabriek (1) – ATAMA

De voormiddag start in de voormalige brandweerkazerne in Kortrijk, een beschermd modernistisch gebouw uit 1940, gekenmerkt door een brandweertoren met glazen trappenhuis. Toen de stad uitdijde, verhuisde de brandweer naar een beter bereikbare locatie. De voorbije decennia kreeg de oude kazerne verschillende functies zonder duidelijke identiteit, waardoor het gebouw onbestemd en zielloos was geworden. Ondertussen was ook de wijk errond, een typische arbeiderswijk, in verval geraakt. Toen er voor de Deelfabriek een nieuwe locatie werd gezocht, werd eerst een aanpalend terrein overwogen, maar de site van de kazerne bleek een betere keuze om een twintigtal burgerinitiatieven zoals een sociaal restaurant te huisvesten.

Aan de straatzijde waren de mogelijke zichtlocaties beperkt. In plaats van enkele diensten deze toplocaties te geven en andere aan de ‘achterkant’ te situeren, kozen de architecten van ATAMA ervoor om aan de voorzijde het restaurant in te planten en alle diensten rond het binnenplein te groeperen. Het restaurant vormt de toegang en het hart van de site. Door de vroegere opstelplaats van de brandweerwagens als restaurant in te richten, kon deze open ruimte behouden blijven. Een deel van het dak werd afgebroken om meer licht binnen te trekken en een toegang te maken naar het binnenplein. Een nieuwe gaanderij geeft de shopfronten een duidelijk gezicht, de namen hangen aan de luifel en werpen hun schaduw op de gevels. Het budget voor de verbouwing was beperkt. Binnen is de aanblik ‘industrial chic’ met duidelijke sporen van het verleden. Buiten zijn oude en nieuwe openingen afgewerkt met gepolijst metalen platen, die het beeld opladen met de spiegeleffecten.

De Deelfabriek is ingebed in het sociaal weefsel van de wijk waar veel kwetsbare mensen samenwonen. Naast de deeleconomie zijn ook de sociale diensten van de stad er gevestigd zodat bewoners op een informele manier sociale ondersteuning kunnen zoeken. Tegelijk straalt er ook fierheid uit het gebouw. Een nieuwe lichtsculptuur van Sandra E. Blatterer in de glazen kop van de toren maakt dit effectief opnieuw een baken in de stad.

Sint-Corneliskerk (2) en Ontmoetingscentrum (3) – urbain architectencollectief

Na een korte rit komen we aan in Aalbeke, een deelgemeente van Kortrijk. Hier werd, opnieuw in samenwerking met de opdrachtgever en gebruikers, de oefening gemaakt om achttien verenigingen te huisvesten in het Ontmoetingscentrum en de Sint-Corneliskerk, die allebei nieuw leven werden ingeblazen door urbain architectencollectief. De architecten van urbain onderzochten in 2016 de herbestemming van de kerk, tot ze weet kregen van de verenigingen die op zoek moesten naar nieuwe ruimtes en voorstelden om deze vraagstellingen te combineren. Na een nieuwe wedstrijd, waarbij ze als enigen een plan van aanpak in plaats van een uitgewerkt ontwerp voorstelden, kregen ze de opdracht. We gaan eerst langs in de herbestemde Sint-Corneliskerk. Te groot geworden voor de erediensten werd de kerk herleid van drie beuken naar een kapel in het koor. In de vrijgekomen ruimte in de kerk zijn de muziekschool en een dorpsbibliotheek ondergebracht. De centrale foyer is een leesruimte bij de bibliotheek, maar is multi-inzetbaar – als wij er zijn, zit een groep senioren in een kring er bewegingsoefeningen te maken. De overige ruimtes zijn ingericht als muzieklokalen. Achter in de kerk is er ook nog een parochiaal secretariaat. De kapel is intiemer geworden maar behoudt de uitstraling van de vroegere kerk.

Het Ontmoetingscentrum even verderop werd uitgebreid met een repetitiezaal en vergaderlokaaltje voor de lokale harmonie. De nieuwe bouwvolumes op schaal van de korrel van het dorp bakenen aan de ene zijde de Aalbekeplaats af, en vormen aan de andere kant een voorpleintje voor het Ontmoetingscentrum, geflankeerd door een nieuwe cafetaria. Optimaal hergebruik schept ook hier nieuwe ruimte voor het lokale leven.

Architectuurboek Vlaanderen N°16. Antwoorden in verantwoordelijkheid, Sofie De Caigny, Hülya Ertas, Klaske Havik, Petrus Kemme, Dennis Pohl et al., Vlaams Architectuurinstituut, 2024, 328 p.

Redactie: Arnaud Tandt

Foto’s: Arnaud Tandt