ARCHITOUR
Dimension 73 – september 2024

PLUSOFFICE

Een trip langs drie projecten van PLUSOFFICE illustreert hoe hun denken over herbestemming van bestaande gebouwen de laatste jaren sterk geëvolueerd is.

Voor deze architour gaan we op stap met Ward Verbakel, een van de vennoten van het Brusselse architectenbureau PLUSOFFICE. Hoewel Ward momenteel de laatste hand legt aan een doctoraat waarin hij ‘dorpse architectuur’ binnen de praktijk van PLUSOFFICE onder de loep neemt, focussen we vandaag op herbestemming, een ander belangrijk thema binnen het kantoor. In plaats van over herbestemming, ‘reuse’ van gebouwen, spreken ze bij PLUSOFFICE liever over ‘repair’: zorg dragen voor wat er al is en dit naar een hoger niveau brengen.

Zorghuis Gaudium (1)

Van de kantoren in het centrum van Brussel gaat het naar het hart van het Pajottenland. In het dorp Sint-Ulriks-Kapelle, een deelgemeente van Dilbeek, ligt een voormalig kasteeldomein dat in 1929 aangekocht werd door de Franse kloosterorde ‘les Soeurs du Sauveur et de la Sainte Vierge’. Het parkdomein is beschermd erfgoed en omvat naast het landhuis ook een koetshuis, een boerderij, een aalmoezenierswoning … PLUSOFFICE maakte in opdracht van vzw De Verlosser een masterplan voor de site en gebouwen, dat de krijtlijnen uitzet voor de verdere uitbouw van een woonzorgcentrum met 150 bedden.

De architecten renoveerden het voormalige koetshuis, ‘Gaudium’, dat gebruikt werd als novicenresidentie, zodat in een eerste fase negen zusters er hun intrek kunnen nemen, en het nadien als unit binnen het woonzorgcentrum kan dienen. Hiervoor zijn aanbouwen gesloopt, de oorspronkelijke gevels gerestaureerd en de oude ingang hersteld. Om meer ruimte te creëren op de verdieping voor de woonunits van de zusters trokken de architecten de dakstoel op – aan de voorgevel verborgen achter spiegelende oppervlakken om de oorspronkelijke aanblik in ere te laten. Naast dit bestaande gebouw plaatsten ze een nieuw volume met dezelfde dakvorm, als een ‘tweelingzuster’, maar achteruitgeschoven zodat in de oksel van deze twee volumes een terras ontstond. De keuze voor de materialen en de vormgeving van de details knipogen naar het oorspronkelijk gebouw. De kleidakpannen refereren aan de bestaande bakstenen gevel en de figuratieve balustrades zijn geïnspireerd door de houten versieringen aan de dakrand van het hoofdgebouw. Een nieuwe toegang aan de kant van het kasteel is ontworpen als een verblijfsplek. Door een grote trap in deze ruimte te plaatsen, en niet enkel een lift en noodtrap te voorzien, ontstaat er een direct contact tussen de beneden- en bovenverdieping, die de huiselijke sfeer van de gemeenschappelijke delen onderstreept.

In een volgende fase zal ook de buitenaanleg aangepakt worden, nu loopt een asfaltverharding tot tegen het gebouw aan. Dat zal kansen bieden om een overgang te maken van het gebouw naar het beschermde parkdomein. Aan de achterzijde van het gebouw zijn de grote plantenbakken tussen gebouw en serres opnieuw aangelegd. Helaas zijn ze nu nog niet als een productieve tuin ingericht, maar ze bieden mogelijkheden voor de toekomst.

Gemeentehuise Kontich (2)

Onze volgende stop is het gemeentehuis van Kontich. Tijdens de architectuurwedstrijd werd aan de architecten de keus overgelaten om het bestaande gebouw wel of niet te af te breken. PLUSOFFICE koos resoluut voor behoud van het bestaande gebouw. Door levenscyclusanalyses kozen de ontwerpers samen met KU Leuven de renovatiestrategieën die het meeste effect hebben. Het oorspronkelijke U-vormige gebouw uit de jaren tachtig werd ingebreid en opgetopt. De bestaande binnentuin werd afgesloten met een volume voor het archief en overdekt met een glazen dak. Het resultaat is een veel compacter bouwvolume. De volledige interne organisatie werd omgedraaid: de burger moet niet langer zijn weg zoeken in het gemeentehuis, maar het personeel kom naar de frontoffice waar het gesprek kan plaatsvinden in een van de kantoren rond de balie. Bovenop het bestaande gebouw werd de raadzaal neergepoot, radicaal anders van vorm en afwerking: de glazen wanden zijn omhuld met strekmetaal en de onderzijde van het uitkragende volume is afgewerkt met spiegels die het bestaande gebouw reflecteren. Ook hier voel je dat de opdracht van de architect stopte aan de rand van het gebouw. Extra winst valt nog te halen uit de buitenaanleg rond het gemeentehuis, die een verbinding zou kunnen vormen tussen de twee groene zones aan beide zijdes van het gebouw, waardoor de voordeur niet langer rechtstreeks op de straat zou uitgeven.

Hi! site (3)

We eindigen onze tour in Grimbergen. Op de site van de vroegere Douwe Egberts-fabriek, bemiddelde PLUSOFFICE tussen de opdrachtgever, de ontwikkelaar Global Estate Group en de provincie om een toekomstvisie voor de site te bepalen. De architecten onderzochten verschillende scenario’s: van totale sloop tot zoveel mogelijk behoud. Er werd uiteindelijk een vergunning afgeleverd voor dat laatste mits aan enkele voorwaarden werd voldaan, zoals grondig ontharden en meer inzetten op zachte mobiliteit. Een parking en de rotonde voor de directeurstoegang werden uitgebroken en er werd groen aangeplant in samenwerking met Plant en Houtgoed. Om het gebouw te ontsluiten werd een trappenpartij uit stellingmateriaal opgetrokken die de toegang duidelijk leesbaar maakt. De invulling van de site mikt op een combinatie van werken en recreatie. OPCO staat in voor de uitbating. Tijdens ons bezoek zitten we even in een tijdelijke zomerbar die de dag voordien voor het eerst opende. Op het gelijkvloers van het kantoorgebouw is Hi! Meet gevestigd, waar bedrijven evenementen voor grote groepen kunnen organiseren, een groeiende nood gezien bedrijven sinds corona vaak kleiner behuisd zijn. Pièce Montée deed enkele ingrepen om de gladde kantjes van de ‘corporate architecture’ eraf te veilen, zoals het openleggen en monteren van blauwe verlichting in de valse plafonds. Na een grondige inventarisatie van de bestaande materialen, creëerden PLUSOFFICE en Laura Muyldermans een nieuwe kantoorinrichting, van demonteerbare wandsystemen tot bureaus, op basis van de voorhanden materialen. Meubilair met een hoek af, ook letterlijk, want de bureaubladen in melamine kregen afgeronde hoeken, met een kleurrijke kantenboord, om ze te kunnen combineren met verticale elementen opgebouwd uit tafelsteunen. Die tafelsteunen zijn elders ook lichtarmaturen geworden.

Ward troont me mee naar de toren van het vroegere productiegedeelte die zal dienen voor gestapelde activiteiten. De verdiepingen kunnen gehuurd worden voor logistieke functies, kleine kmo’s of zelfs als kunstenaarsatelier. De uitvoering en afwerking is robuust. De toren is volledig gestript en de betonnen structuur is opgevuld waar er gaten waren of versterkt wanneer er bijkomende raamopeningen gemaakt moesten worden. De bestaande tussenwanden uit silicaatstenen bleken zo licht verlijmd dat de stenen hergebruikt konden worden voor de liftschachten en trappenkokers. Wanneer er toch een nieuw materiaal geïntroduceerd wordt, is er extra op toegezien dat dit gemakkelijk een tweede leven kan krijgen. Zo zijn de OSB-platen voor de nieuwe scheidingswanden overlappend gemonteerd zodat ze integraal herbruikbaar zijn, zonder zaagverlies.

Aan de buitenzijde van de toren is een stalen brandtrap toegevoegd die tot op het hoogste dak reikt, omdat er op termijn een levendig terras moet komen. Wanneer we bovenop het dak staan, wijst Ward op de omgeving waar PLUSOFFICE voorstelde om een deel van het terrein af te staan om bestaande landschappen in elkaar te laten overvloeien. Hoewel dit nog niet gerealiseerd is, is duidelijk dat de architecten hier op verschillende vlakken ook letterlijk over de grenzen van de klassieke opdracht heen hebben gewerkt.

Door ir.-arch. Arnaud Tandt