PEOPLE & PROJECT  
Dimension 61 – september 2021

Oude spoorweghal wordt bruisende buurtplek

Tijdelijke herbestemming geeft nieuwe dynamiek aan wijk in ontwikkeling

Achter het station van Leuven gaat een bijzondere plek schuil. Op de site van de Centrale Werkplaatsen – waar de stad bouwt aan een nieuw hart voor deelgemeente Kessel-Lo – vonden lokale ondernemers, kansenorganisaties en sportverenigingen elkaar in een voormalige spoorweghal.

De voormalige spoorwegwerkplaats van de NMBS is vandaag in volle ontwikkeling. De plek moet uitgroeien tot het nieuwe hart van de Leuvense deelgemeente Kessel-Lo, met publieke functies zoals een academie en een jeugdcentrum, een mix van woningen en drie industriële hallen die de stad gaat restaureren en een nieuwe invulling geven.

Voor de invulling van de oude spoorweghallen is bij AGSL al een heel traject doorlopen met het oog op de restauratie en nieuwe invulling van de hallen, van een marktstudie en haalbaarheidsstudie tot concrete gesprekken met verschillende partners die er vlak voor het ondertekenen van de intentieverklaring de stekker hebben uitgetrokken”, vertelt Lien Geysen, projectcoördinator bij Autonoom Gemeentebedrijf Stadsvernieuwing Leuven (AGSL). “In diezelfde periode kwamen enkele geëngageerde Leuvenaars bij ons aankloppen met een voorstel tot een tijdelijke invulling van hal 5. Gezien de restauratie nog lang op zich zou laten wachten, en wij de hal niet al die tijd wilden laten leegstaan, bood ons dit de uitgelezen kans om af te toetsen wat de mogelijkheden zijn naar de definitieve invulling toe.”

Het project

De vraag: een tijdelijke herbestemming als stedelijke broedplek voor de buurt

Michiel Van Balen is een van die geëngageerde Leuvenaars die de aanzet gaven voor de tijdelijke invulling van hal 5. Hij is buurtbewoner en tevens architect bij Miss Miyagi, een organisatie gespecialiseerd in het coördineren van vastgoedprojecten met een maatschappelijke meerwaarde. “We hadden destijds met een aantal buurtbewoners al een park op de site ingericht met eenvoudige speeltoestellen en we droomden ervan om iets met de oude spoorweghallen te kunnen doen. We zijn naar AGSL gestapt met een plan voor een tijdelijke invulling, waarop AGSL een open oproep heeft gelanceerd”, vertelt hij. De oproep was gericht naar een groep van organisaties die van hal 5 een stedelijke broedplek kon maken voor de buurt, en de totale oppervlakte van het gebouw zoals het is, kon benutten.

De oplossing: unieke uitvalsbasis voor lokale organisaties en ondernemers

De groep van organisaties en ondernemers die zich door Miss Miyagi liet ondersteunen, trok aan het langste eind en kreeg de spoorweghal voor 5 jaar in concessie. In september 2017 opende het vernieuwde Hal 5 de deuren. “De vzw Hal 5 overkoepelt vandaag een tiental organisaties die onderdak vinden in de hal, gegroepeerd rond de clusters food, beweging en gemeenschapsopbouw”, vertelt Hanne Vanhaverbeke, coördinator van vzw Hal 5. “Vooraan de hal is de foodcourt gelegen met de bar die de vzw in beheer heeft en een aantal commerciële ondernemers waaronder een pizzeria. Verder zit hier onder meer ook een cateringkeuken, een sociale kruidenier, een biobakkerij en een afhaalpunt van de streekproducten van Boeren & Buren. De polyvalente hal en de open zones in de lange hal, waaronder de bar, kunnen gehuurd worden voor evenementen. Onder de noemer beweging valt het beweeglandschap voor kinderen en jongeren van Sporty vzw en de afdeling parkour van de Leuvense circusschool Cirkus in Beweging. Onder gemeenschapsopbouw vallen twee kansenorganisaties – Arktos en Riso Vlaams-Brabant – die in Hal 5 hun bureau hebben. Buiten heeft VELT een leerpluktuin waar ook workshops plaatsvinden en baat Fleur Locale een biologisch bloemenplukveld uit. Er is een constante beweging van ondernemingen die hier starten en intern groeien of uitvliegen, maar het fijne is dat zowat 80 procent van de partners waar we mee gestart zijn, vandaag nog bij ons zijn. Om nieuwe partners zitten we nooit verlegen. De vraag naar betaalbare ruimte in de stad is nu eenmaal groot.”

De uitvoering: box-in-boxvolumes binnen bestaande casco

Voor de architecturale invulling van de hal is de organisatie vertrokken vanuit de beperkingen en de mogelijkheden van het gebouw. Aan de eigenlijke hal heeft AGSL alleen instandhoudingswerken uitgevoerd, vooral op het gebied van water- en winddichting. De stad zorgde ook voor elektriciteit, gratis watervoorziening en een internetverbinding. “Beweging en food zijn activiteiten die als het ware zichzelf warm houden dus die organisaties zijn in de bestaande casco ruimtes ondergebracht”, vertelt Michiel Van Balen. “Voor de overige partners hebben we gewerkt met box-in-box volumes die zich organiseren rond een binnenstraat. Het pragmatische ontwerp is heel organisch gegroeid. We konden elf containers aankopen die aan het station stonden. Verder hebben we zoveel mogelijk met recuperatiematerialen gewerkt zoals hout en baksteen. Alles wat je hier ziet, is grotendeels door vrijwilligers gebouwd. Vanuit Miss Miyagi hebben we enkel de materialen aangekocht, de mensen samengebracht en de werkzaamheden gecoördineerd. Ondanks de pragmatische benadering is dit tegelijk een architecturaal statement dat een contrast maakt ten opzichte van het monument, met heel duidelijke ‘invulmaterialen’. De beperkte ruimtelijke ingrepen waren ook noodzakelijk om het gebouw na vijf jaar in originele staat te kunnen teruggeven aan de stad.”

Nog een voordeel van het tijdelijke karakter: op minder dan vier maanden tijd was de hal klaar voor opening. Michiel Van Balen: “De bouwtijd was ongezien kort, rekening houdend met de grote oppervlakte van 2.000 m². Het was een kwestie van micromanagement en nauw overleg, zowel met de partners als met AGSL. Ook naar vergunningen toe hebben we kort op de bal moeten spelen want er zijn geen uitzonderingen voor tijdelijk gebruik.”

Wat beter kon

Lien Geysen benadrukt het belang van goede communicatie tussen alle stakeholders. “Ondanks het tijdelijke karakter is het een volwaardig project met de nodige doorlooptijd”, vult ze aan. “Het gebouw is ook wat het is. In een ideaal scenario was de hal in een betere staat, maar dan was er allicht ook niet overgegaan tot een tijdelijke herbestemming.”

Dat laatste beaamt ook Hanne Vanhaverbeke: “Het feit dat de hal beschermd is, zorgt ervoor dat bepaalde ingrepen of verbeteringen niet mogelijk zijn of vertraging oplopen. Ik denk bijvoorbeeld aan de verouderde golfplaten op het dak die geen daglicht doorlaten. Anderzijds is het unieke karakter van de beschermde hal net een meerwaarde, en zonder het beschermd karakter zouden we allicht ook niet de kans hebben gekregen om dit stedelijke experiment op deze manier uit te rollen.”

De troeven

De tijdelijke nieuwe invulling bleek een schot in de roos. Hal 5 is amper 3,5 jaar na de opening een vaste waarde geworden voor de buurt en daarbuiten. “Voor ons als stad ligt een grote meerwaarde in de innovatieve manier van stad maken”, meent Lien Geysen van AGSL. “Het initiatief is niet alleen vanuit de stad gekomen, maar gegroeid vanuit enkele geëngageerde burgers. Hal 5 geeft een fijne dynamiek aan de directe en ruimere buurt en we willen er veel van meenemen naar de definitieve invulling toe. Er is een grote nood aan betaalbare en flexibel invulbare ruimte in de stad en daar speelt Hal 5 direct op in. Als eerste tijdelijke project van Leuven zijn we hier erg fier op. “

Dat gaat ook op voor de gebruikers van Hal 5. “Alle partners hebben hier echt hun plekje gevonden”, zegt Hanne Vanhaverbeke. “Voor startende ondernemers is Hal 5 de ideale plek om uit te proberen. Vooral de variatie aan activiteiten maakt deze plek voor de partners zo bijzonder. Op woensdagnamiddag komen kinderen en jongeren hier sporten terwijl hun ouders samen een koffietje drinken aan de bar of boodschappen doen bij de biobakkerij of de sociale kruidenier. Deze laatste heeft ook gebaat bij de verhuis naar Hal 5 omdat ze hier een veel gemengder cliënteel bereiken, wat de sociale integratie van hun doelpubliek alleen maar bevordert. Die constante dynamiek is de grote troef van Hal 5. Maar het mooiste compliment krijgen we van de buurtbewoners: zij zeggen ons dat ze niet kunnen geloven dat Hal 5 nog maar drie jaar bestaat. Dat betekent dat we op korte tijd tot een vaste waarde zijn uitgegroeid.”

Ook mede-bezieler Michiel Van Balen steekt zijn trots niet onder stoelen of banken: “Hal 5 is een unieke plek. Ik beschouw het als een alternatieve manier van projectontwikkeling. Mensen komen van ver kijken naar wat hier gebeurt, zelfs vanuit het buitenland.”

Toekomstplannen

Wat de toekomst brengt voor de spoorweghal(len), zal nog moeten blijken. Het stadsbestuur heeft nog geen knopen doorgehakt. Wel staat vast dat vzw Hal 5 nauw zal betrokken worden bij de zoektocht naar een definitieve invulling, net als de buurtbewoners en alle stakeholders. “We willen op dezelfde innovatieve manier stad maken als bij de tijdelijke invulling. Alle pistes liggen nog open, maar we willen verder bouwen op de ervaringen en die er vandaag al zijn. De invulling zal ook mee bepalen hoe en in welke mate we de hallen gaan restaureren”, besluit Lien Geysen.

Dit artikel verschijnt in het kader van het project Ruimtelijk Rendement, met steun van het Departement Omgeving van de Vlaamse Overheid.