PEOPLE & PROJECT  
Dimension 52 – april 2019

Utopia, een sfeervol stadshart

KAAN Architecten bracht Aalst met Utopia een nieuw stadshart, een ‘open en toegankelijk huis van kennis, informatie, cultuur en ontspanning’. Het is als het ware een overdekt plein met bibliotheek, academie en restaurant. Met haar ‘BREEAM Excellent’-beoordeling blijkt het bovendien heel duurzaam. Het gebouw krijgt internationale erkenning.

Koen Vandepopuliere

21 juni 2018 werden de deuren geopend van Utopia, het nieuwe complex aan de Graanmarkt in Aalst. Het kan rekenen op internationale erkenning. Zo kreeg het een nominatie voor de European Union Prize for Contemporary Architecture (Mies van der Rohe Award). Deze architectuurprijs bekroont werk van architecten dat de leefomgeving verbetert. Ook kreeg het een publieksprijs in het kader van de Frame Design Awards, die de mooiste interieurs bekronen. Het was het Rotterdamse architectenbureau KAAN dat tekende voor het bijzondere ontwerp.

Dubbel doel, erfgoed en duurzaamheid

Marina Margini is communicatieverantwoordelijke bij KAAN. “In de opdracht was vastgelegd dat het nieuwe complex onderdak moest bieden aan zowel de bibliotheek als de academie voor podiumkunsten“, merkt ze op. Ook is, zo blijkt, veel aandacht besteed aan de integratie van erfgoed en aan duurzaamheid.

De keuze om in Utopia zowel bib als academie onder te brengen, is er in de eerste plaats gekomen om budgettaire overwegingen, stelt de Aasterse schepen Karim Van Overmeire. Grofweg kwam het op het volgende neer: de bibliotheek zou ’s avonds leeg hebben gestaan, de academie overdag. Om elke vierkante meter zo goed mogelijk te benutten, besliste de stad de twee samen te voegen.

Twee in één

Het 8.000 vierkante meter grote, bakstenen complex omvat een historisch gebouw dat dateert van 1880 en is erkend als erfgoed. Margini: “Het hoekgebouw van de voormalige Pupillenschool is onderdeel van het complex. Daar bevinden zich vooral klaslokalen van de academie, en ook kantoren.”

Utopia bestaat uit een binnenlandschap dat open is, van vloer tot plafond: “De betonnen vloeren met boekenkasten en leestafels bieden uitzicht op het centrale atrium. Ze lijken te worden ondersteund door boeken. De academie voor podiumkunsten is vooral gevestigd op de eerste twee verdiepingen, rondom het atrium; op de begane grond bevindt zich, naast de zuid-entree, het auditorium. Naast de west-entree bevindt zich een klas van ensemble.”

De meeste openbare ruimtes bevinden zich op de begane grond: leeszalen, muziek- en videocollectie, auditorium, restaurant en fablab, een klein theater voor het lezen met kinderen en een muzieklokaal, groot genoeg voor optredens.

Danszaal, repetitiezalen en onderwijsruimtes hebben ramen die even breed en hoog zijn als de ruimtes zelf. Ze vormen een venster op de stad voor wie zich binnen bevindt, en tegelijk bieden ze passanten de kans vanuit de stad naar binnen te kijken.

Dat een bibliotheek en academie zich in eenzelfde gebouw bevinden, is niet uniek. Dat concept is ook in andere steden en gemeenten te vinden. Wél uniek is de vergaande verstrengeling van de twee functies. Er zijn geen delen die exclusief door bibliotheek of academie gebruikt worden. Overal staan boeken, overal wordt les gegeven. Ruimtes die overdag gebruikt worden als studieplek, worden ’s avonds een leslokaal.

Akoestiek

Een aantal muziek- en theaterlessen vindt plaats tijdens de openingsuren van de bibliotheek. Het zijn activiteiten die mensen die lezen of studeren in de bibliotheek, niet mogen storen. Vincent Panhuysen, partner bij KAAN Architecten: “De akoestiek in orde brengen, was een grote uitdaging. De oplossing bleek een ‘box in a box’-concept.”

Margini: “Om een goede akoestiek te krijgen, hebben we de houten zoldervloeren in het bestaande gebouw vervangen door zwevend beton. Daarnaast weerden we het geluid door zware studiodeuren en akoestische ramen met tweemaal dubbele beglazing. Om ‘galm’ tegen te gaan, zijn de plafonds voorzien van akoestisch absorberend materiaal. In de bibliotheek is dit uit het zicht gelaten, maar in de lokalen is dat zichtbaar.”

Duurzaamheid

Stad Aalst wilde dat het gebouw heel duurzaam zou zijn. “Met het duurzame keurmerk BREEAM wordt de milieubelasting van de bouw en het gebruik van een gebouw in negen domeinen bepaald”, legt Margini uit. “Onder meer door de lokale materialen en arbeid, en door energiezuinige machines kreeg Utopia de ‘BREEAM Excellent’-beoordeling. Ook de zonnepanelen, aardwarmte en ledverlichting, het bufferen van regenwater en het hergebruik elders van 230.000 bakstenen, droegen daaraan bij.”

Architectuur en stadsvernieuwing

Utopia werd tegelijk een architecturaal én een stadsvernieuwingsproject. “Het is als het ware de ‘huiskamer’ van de stad’ “, verduidelijkt Panhuysen. Margini zegt het als volgt: “De stadsbestuurders wilden een ‘open en toegankelijk huis van kennis, informatie, cultuur en ontspanning’. Het moest een sfeervol stadshart worden, een plaats waar Aalstenaars uit alle lagen van de bevolking mekaar tegenkomen. Om dat te bereiken, hebben we gebruik gemaakt van de combinatie van functies met elk hun eigen gebruikers.” Ook het restaurant speelt hierbij een rol.

“Utopia kan je zien als een overdekt plein dat de drie buitenruimtes met elkaar verbindt: Stationsplein, Werfplein en Esplanadeplein. Ook bevindt het zich dicht bij de Grote Markt”, gaat ze verder. “Door een verbinding met deze nabijgelegen publieke gebieden, vormt het gebouw een belangrijke nieuwe schakel in de stedelijke structuur. De positie van het gebouw in de openbare ruimte en de combinatie van functies zorgen ervoor dat Utopia een levendige plek is voor de bevolking van Aalst.”

Wie de architectonische kwaliteiten van Utopia wil bewonderen, kan dat ook via virtueel 360°-bezoek. Surf daarvoor naar https://roundme.com/tour/295616/view/938325/ . Die webpagina’s zijn geen verwezenlijking van KAAN Architecten. Maar wel een bezoekje waard.

https://utopia.aalst.be/

“De akoestiek in orde brengen, was een grote uitdaging. De oplossing bleek een ‘box in a box’-concept.”