DOSSIER  
Dimension 48 – mei 2018

Conceptmatig een goed zomercomfort creëren

Meer dan 550 architecten tekenden present op de NAV-infosessies rond het toenemende probleem van oververhitting. “Voorkomen is beter dan genezen. Met een doordacht bouwfysisch concept kan de architect oververhitting te slim af zijn”, aldus gastspreker ir.arch. Friedl Decock, raadgevend ingenieur bij Daidalos Peutz, bouwfysisch ingenieursbureau uit Leuven.

Wanneer spreken we over oververhitting?

De temperatuur waarbij mensen het te warm hebben, is afhankelijk van hun kledij, activiteit, de relatieve vochtigheid en de luchtsnelheid. De temperatuur waarbij we over oververhitting spreken, is situatieafhankelijk.

Waarom hebben we er nu meer last van?

Aan de hand van een warmtebalans van een gebouw, toont Friedl Decock de impact van bouwkundige maatregelen op deze balans. Hieruit blijkt dat de zonnewinsten zwaar doorwegen. Mobiele buitenzonwering vermindert ze en natuurlijke piekventilatie via de ramen kan de zonnewinsten efficiënt afvoeren. Luchtdichter bouwen, beter isoleren, … hebben slechts een beperkte impact. Een hoger glaspercentage in de gevel, minder zonwering, lichtere gebouwen en minder opengaande ramen zorgen voor meer problemen qua zomercomfort dan vroeger. Een goed ontwerp zorgt voor een goed zomercomfort.

Hitte(golf): stad vs. platteland

Voor wie er nog aan twijfelt dat hitte doodt: de Europese hittegolf in 2003 (La Canicule), had 40.000 doden tot gevolg. Hitte kan dodelijk zijn voor kwetsbare mensen (ouderen, baby’s, verzwakte personen….). Door de klimaatveranderingen stijgt het aantal hittegolfdagen per jaar. Momenteel telt Brussel er gemiddeld 4, tegen 2040 kan dit oplopen tot 17 (prognoses H. Wouters – KULeuven). Daarnaast zorgt het stedelijk hitte eiland effect dat de temperatuur in steden 1 à 3 graden warmer is dan op het platteland, tijdens een hittegolf zelfs tot 12 graden. Het koelpotentieel natuurlijke ventilatie daalt in steden. Dit effect kunnen we milderen door onder andere groendaken te gebruiken en voldoende groenruimte in steden te voorzien.

EPB

De EPB-software geeft een indicatie van de kans op oververhitting in woningen. Omwille van de stationaire rekenmethodiek is het geen ideaal instrument om oververhitting na te kijken. De belangrijkste parameters voor woningen zijn het beheersen van de zonnewinsten en het belang van natuurlijke piekventilatie via opengaande ramen. Beide zitten vervat in de rekenmethodiek.

Vijf typologieën

Aan de hand van 5 typologieën toont Friedl Decock de impact van diverse maatregelen op het zomercomfort, en hun neveneffect op het energieverbruik voor verwarming, ventilatie en daglichttoetreding.

Appartement/Dakappartement

“Bij een appartement zorgt het gebruik van selectief glas voor een toename van het energieverbruik voor verwarming met 20%. De zonnewinsten in de zomer zorgen voor oververhitting. In de winter zijn ze nuttig en warmen ze de woning gratis op. Selectief glas beperkt de zonnewinsten het ganse jaar door. Mobiele buitenzonwering houdt de zon buiten op de juiste momenten. Opengaande ramen zijn noodzakelijk voor een goed zomercomfort. Voor een dakappartement met passiefschil is witte dakbekleding of een groendak noodzakelijk. Een verlaagd plafond schermt thermische massa af, wat resulteert in extra temperatuuroverschrijdingen en een grotere nood aan opengaande ramen”, aldus Friedl Decock.

Woningen

“Wat woningen betreft, loopt het Velux RenovActive-testproject rond een gerenoveerde woning. Door hun manier van bewonen hebben de bewoners zelf een grote impact op het al dan niet bereiken van een goed zomercomfort. Enkel ramen openzetten en de zonwering gebruiken geeft een goed comfort. Een automatische regeling kan het gebruikersafhankelijke oplossen.”

Extra aandacht bij ontwerp woonzorgcentra (WZC)

Voor bewoners van een WZC kan hitte dodelijk zijn. Tijdens een ‘normaal klimaatjaar’ is een goed zomercomfort mogelijk met buitenzonwering en opengaande ramen. Met sterk selectief glas (g < 0.3) kan het ook. Dit is goedkoper en vraagt minder onderhoud, maar er is verlaagde daglichttoetreding, uiterst belangrijk voor de gezondheid van deze gebruikersgroep. Tijdens een hittegolf kunnen deze maatregelen het zomercomfort niet garanderen. Het is buiten te warm: de balans telt enkel warmtewinsten, geen verliezen. Actieve koeling is noodzakelijk. Goede passieve maatregelen beperken het energieverbruik voor koeling.

School

In een passiefschool is, naast de buitenzonwering en voldoende opengaande ramen, ook automatisch gestuurde natuurlijke nachtkoeling vereist. Beschikbare thermische massa draagt bij tot een beter zomercomfort. Bij scholen en kantoren is zonwering op het noorden belangrijk.

(Op de vijfde typologie, vergaderzaal, wordt hier niet nader ingegaan.)

Vuistregels

Drie vuistregels voor het ontwerpen met goed zomercomfort zijn het beperken van zonnewinsten, voldoende ventilatie en het beperken van interne warmtewinsten.

1. Beperk de zonnewinsten door een doordacht glaspercentage in de gevel (zicht, daglicht, warmteverlies en zonnewinsten), mobiele automatisch gestuurde buitenzonwering en groen- of witte daken.

2. Zorg voor natuurlijke piekventilatie om de warmte efficiënt af te voeren. Dit gebeurt met natuurlijke ventilatie om het energieverbruik voor ventilatie (elektriciteit) te beperken. Het minimaal opengaand raamoppervlak is verschillend naargelang het enkelvoudige, dwars- of schoorsteenventilatie betreft. Automatisch gestuurde natuurlijke nachtkoeling met beschikbare thermische massa is aangewezen. Tijdens gebruiksuren zorgt CO₂-sturing op de ventilatie dat bij opengaande ramen de mechanische ventilatie niet meer werkt (beperkt elektriciteitsverbruik). Een bypass op de warmteterugwinning van de mechanische ventilatie is noodzakelijk.

3. Tenslotte is er het beperken van interne warmtewinsten via een realistische bezetting.

“Tijdens een normaal klimaatjaar zorgen de bestaande voorschriften voor goed zomercomfort. Bij hittegolven maakt enkel actieve koeling dit mogelijk”, vat Friedl Decock samen. Aansluitend gaf ir.-arch. Koen Willem een overzicht van de praktijkoplossingen van de NAV-partners.

Door Philip Declercq